เกษตรอินทรีย์ เป็นแนวทางและวิธีการแก้ปัญหาความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ เป็นการเกษตรที่สร้างสรรค์ให้ระบบนิเวศน์การเกษตร เกิดการผลิตที่ยั่งยืน ปลอดภัยต่อผู้บริโภคและปรับปรุงสภาพแวดล้อมที่มีหลากหลายทางชีวภาพในระบบการเกษตร เกิดการผสมผสานเกื้อกูลซึ่งกันและกัน หลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีสังเคราะห์ เป็นการหมุนเวียนการใช้ทรัพยากรในไร่นาให้เกิดประโยชน์สูงสุด ประเทศไทยมีศักยภาพในการผลิตพืชอินทรีย์ เนื่องจากยังมีการใช้ปัจจัยการผลิตที่เป็นสารเคมี ไม่ว่าจะเป็นปุ๋ยเคมีหรือสารเคมีป้องกันกำจัดศัตรูพืชอยู่ในอัตราที่ต่ำเมื่อเปรียบเทียบกับประเทศอื่น (สมคิด, 2548) แต่ก็พบว่าประเทศไทยมีปริมาณการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช เพิ่มขึ้นทุกๆ ปี ในปี 2537 ปริมาณการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชของไทย มีปริมาณ 20,790 ตันและในปี 2546 ปริมาณการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช มีปริมาณ 50,331 ตัน คิดเป็นอัตราที่เพิ่มขึ้นเท่ากับ 142.1 เปอร์เซ็นต์ (สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, 2550) พบว่า ในระยะของการปรับเปลี่ยนสู่ระบบการผลิตอินทรีย์ ผลผลิตของพืชจะลดลง ดังนั้น การทดลองนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิธีการเขตกรรม โดยศึกษาจำนวนต้นและการจัดการต้นที่เหมาะสมเพื่อเพิ่มผลผลิตและคุณภาพการผลิตแตงร้านอินทรีย์ อันเป็นแนวทางหนึ่งที่สามารถเพิ่มผลผลิตของพืชได้ โดยทำการทดลองที่ศูนย์วิจัยพืชสวนศรีสะเกษ จากนั้นนำผลการทดลองที่มีประสิทธิภาพ ไปทดสอบในไร่เกษตรกรที่มีการผลิตพืชในระบบอินทรีย์ โดยใช้วิธีการผลิตแตงร้านอินทรีย์ของเกษตรกรเป็นวิธีการเปรียบเทียบ และจะได้นำเทคโนโลยีที่ได้รับไปถ่ายทอดสู่เกษตรกรผู้สนใจ ต่อไป
การผลิตแตงร้านอินทรีย์ โดยใช้เมล็ดพันธุ์แตงร้านลูกผสม ทำการทดลอง 2 ฤดูกาล คือ ในฤดูหนาวและฤดูฝน ตั้งแต่เดือนตุลาคม 2549 - กันยายน 2552 ระยะเวลาดำเนินการ 4 ปี
ทำการทดลองที่ศูนย์วิจัยพืชสวนศรีสะเกษ ปี 2549 - 2550 ประกอบด้วยวิธีการต่างๆ ดังต่อไปนี้
วิธีที่ 1 คลุมแปลง + 3 ต้น/หลุม + ไม่ทำค้าง
วิธีที่ 2 คลุมแปลง + 2 ต้น/หลุม + ไม่ทำค้าง
วิธีที่ 3 คลุมแปลง + 1 ต้น/หลุม + ไม่ทำค้าง
วิธีที่ 4 คลุมแปลง + 3 ต้น/หลุม + ทำค้าง
วิธีที่ 5 คลุมแปลง + 2 ต้น/หลุม + ทำค้าง
วิธีที่ 6 คลุมแปลง + 1 ต้น/หลุม + ทำค้าง
วิธีที่ 7 ไม่คลุมแปลง + 3 ต้น/หลุม + ทำค้าง
วิธีที่ 8 ไม่คลุมแปลง + 2 ต้น/หลุม + ทำค้าง
วิธีที่ 9 ไม่คลุมแปลง + 1 ต้น/หลุม + ทำค้าง
วิธีที่ 10 ไม่คลุมแปลง + 3 ต้น/หลุม + ไม่ทำค้าง
วิธีที่ 11 ไม่คลุมแปลง + 2 ต้น/หลุม + ไม่ทำค้าง
วิธีที่ 12 ไม่คลุมแปลง + 1 ต้น/หลุม + ไม่ทำค้าง
ทำการทดลองที่ไร่เกษตรกรจังหวัดศรีสะเกษ ปี 2551 – 2552 ประกอบด้วยวิธีการ ดังนี้
วิธีที่ 1 คลุมแปลง ระยะปลูก 0.50 x 0.80 เมตร (ระยะต้น x ระยะแถว) ปลูก 3 ต้นต่อหลุม เป็นวิธีแนะนำ
วิธีที่ 2 คลุมแปลง ระยะปลูก 0.50 x 0.75 เมตร ปลูก 2 ต้นต่อหลุม เป็นวิธีเปรียบเทียบ
การปลูก จะปลูกแถวคู่ แบบหยอดเมล็ดในแปลง และทำค้างทั้ง 2 วิธี
การเตรียมแปลงปลูก ใช้วัสดุปรับปรุงบำรุงดิน ได้แก่
& ปุ๋ยมูลไก่ไข่ อัตรา 2 ตัน/ไร่ * พื้นที่แปลงขนาด 1x 10 เมตร ใช้ 12.5 กก.
& ปุ๋ยมูลค้างคาว อัตรา 100 กก./ไร่
& ปูนโดโลไมท์ อัตรา 200 กก./ไร่
& หินภูเขาไฟ อัตรา 20 กก./ไร่
& เชื้อไตรโคเดอร์มา อัตรา 50 กรัม/หลุม
หลังปลูก 1 เดือน ใส่
& ปุ๋ยมูลไก่ไข่ อัตรา 1 ตัน/ไร่
การป้องกันกำจัดโรคและแมลง
- พ่นเชื้อบาซิลลัส ซับติลิส เพื่อป้องกันโรคทางใบ
- พ่นเชื้อบาซิลลัส ทูริงเยนซิส เมื่อพบการระบาดของหนอน
ตารางแสดงผลผลิต (ตัน/ไร่) แตงร้านอินทรีย์ที่ได้มาตรฐาน ที่ศูนย์วิจัยพืชสวนศรีสะเกษ
| วิธี | ปี 2549 | ปี 2550 | ผลผลิตเฉลี่ย 2 ปี |
| ฤดูฝน | ฤดูหนาว | ฤดูฝน | ฤดูหนาว | ฤดูฝน | ฤดูหนาว |
| วิธี 1 | 6.15 bcd | 2.27 bcd | 8.35 | 8.41 | 7.25 cd | 5.03 |
| วิธี 2 | 5.72 cd | 4.48 a | 7.58 | 8.42 | 6.65 d | 5.90 |
| วิธี 3 | 7.38 a-d | 1.99 cd | 7.08 | 7.31 | 7.23 cd | 4.65 |
| วิธี 4 | 10.64 a | 3.63 ab | 9.09 | 9.22 | 9.87 a | 6.43 |
| วิธี 5 | 10.61 a | 2.98 bc | 7.92 | 9.15 | 9.27 ab | 6.06 |
| วิธี 6 | 9.75 abc | 3.69 ab | 8.01 | 7.46 | 8.88 abc | 5.12 |
| วิธี 7 | 9.95 ab | 1.16 de | 8.16 | 7.32 | 9.06 abc | 4.24 |
| วิธี 8 | 10.76 a | 1.29 de | 8.08 | 7.20 | 9.42 ab | 4.25 |
| วิธี 9 | 10.27 a | 0.33 e | 8.44 | 7.09 | 9.36 ab | 3.76 |
| วิธี 10 | 5.62 d | 1.27 de | 6.47 | 7.82 | 6.04 d | 4.55 |
| วิธี 11 | 7.67 a-d | 1.28 de | 7.69 | 7.69 | 7.68 bcd | 4.65 |
| วิธี 12 | 5.99 bcd | 1.29 de | 7.31 | 6.23 | 6.65 d | 3.82 |
| เฉลี่ย | 8.38 | 2.14 | 7.85 | 7.78 | 9.28 | 4.87 |
| F test | * | ** | ns | ns | ** | ns |
| CV % | 25.4 | 36.3 | 18.4 | 19.3 | 14.9 | 21.4 |
ตัวอักษรที่แตกต่างกันในแต่ละคอลัมน์ แสดงความแตกต่างทางสถิติ โดยวิธี Duncan’s multiple range test ที่ระดับความเชื่อมั่น 95 %
ตารางแสดงผลผลิต (ตัน/ไร่) แตงร้านอินทรีย์ในฤดูหนาวที่ไร่เกษตรกร
| ผลการทดลอง | ปี 2551 | ปี 2552 |
| วิธี แนะนำ | วิธี เกษตรกร | วิธี แนะนำ | วิธี เกษตรกร |
| ความกว้างของผล(ซม.) | 3.98 | 3.83 | 4.06 | 4.05 |
| ความยาวของผล(ซม.) | 17.87 | 17.49 | 15.83 | 15.63 |
| น้ำหนักของผล(กรัม) | 193.72 | 188.21 | 169.52 | 160.86 |
| น้ำหนักผลผลิต(ตัน/ไร่) | 8.86 | 7.91 | 7.97 | 7.91 |
| น้ำหนักผลที่ตกเกรด(ตัน) | 3.14 | 2.69 | 0.78 | 0.87 |
| น้ำหนักผลที่ได้มาตรฐาน(ตัน) | 5.71 | 5.21 | 7.19 | 7.05 |
ตารางแสดงผลผลิต (ตัน/ไร่) แตงร้านอินทรีย์ในฤดูฝนที่ไร่เกษตรกร
| ผลการทดลอง | ปี 2551 | ปี 2552 |
| วิธี แนะนำ | วิธี เกษตรกร | วิธี แนะนำ | วิธี เกษตรกร |
| ความกว้างของผล(ซม.) | 4.05 | 3.98 | 3.96 | 3.93 |
| ความยาวของผล(ซม.) | 17.1 | 17.25 | 17.08 | 17.09 |
| น้ำหนักของผล(กรัม) | 197.63 | 197.5 | 186.33 | 181.27 |
| น้ำหนักผลผลิต(ตัน/ไร่) | 12.33 | 9.56 | 9.4 | 9.26 |
| น้ำหนักผลที่ตกเกรด(ตัน) | 0.76 | 0.53 | 0.88 | 0.85 |
| น้ำหนักผลที่ได้มาตรฐาน(ตัน) | 11.57 | 9.03 | 8.51 | 8.4 |
สรุปผลการทดลองการปลูกแตงร้านอินทรีย์
การคลุมแปลงด้วยฟางข้าว ทุกช่วงฤดูกาลผลิตจะทำให้ผลผลิตแตงร้านสูงกว่าการไม่คลุมแปลง ส่วนการคลุมแปลงในฤดูฝน ไม่มีผลต่อผลผลิต ดังนั้นในช่วงฤดูฝนการปลูกแตงร้านอินทรีย์ไม่มีความจำเป็นต้องคลุมแปลงปลูก นอกจากนี้เกษตรกรสามารถพิจารณาเลือกใช้ วัสดุคลุมแปลงที่เหมาะสมอย่างใดอย่างหนึ่ง ที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นและราคาถูกมาใช้ให้เหมาะสมเพื่อลดต้นทุนการผลิต
จำนวนต้นต่อหลุม การปลูก 3 ต้นต่อหลุม ให้ผลผลิตสูงกว่าการปลูก 1-2 ต้นต่อหลุม แต่ในช่วงฤดูฝน จำนวนต้นต่อหลุมไม่มีผลต่อผลผลิต ดังนั้นในช่วงฤดูฝนการปลูกแตงร้านอินทรีย์ สามารถลดจำนวนต้นต่อหลุมลง เพื่อลดต้นทุนค่าเมล็ดพันธุ์
การทำค้าง มีแนวโน้มให้ผลผลิตสูงกว่าการไม่ทำค้าง และในฤดูหนาว เมื่อมีการคลุมแปลงแล้ว สามารถปลูกแตงร้านอินทรีย์โดยไม่มีการทำค้างได้ เพื่อลดต้นทุนการผลิต
การผลิตแตงร้านอินทรีย์ในไร่เกษตรกร โดยใช้ระยะปลูก 0.50 x 0.80 เมตร และปลูก 3 ต้นต่อหลุม มีแนวโน้มให้ผลผลิตสูงกว่าการปลูก 2 ต้นต่อหลุม ให้รายได้และผลตอบแทนต่อปีสูงที่สุด การผลิตแตงร้านอินทรีย์ ดินจะมีความอุดมสมบูรณ์เพิ่มขึ้น มีปริมาณอินทรียวัตถุในดิน ปริมาณธาตุอาหารที่เป็นประโยชน์ ได้แก่ เปอร์เซ็นต์ไนโตรเจน เปอร์เซ็นต์โพแทสเซียมในรูปที่เป็นประโยชน์ และเปอร์เซ็นต์ฟอสฟอรัสในรูปที่เป็นประโยชน์เพิ่มขึ้น
ศึกษาการผลิตแตงร้านอินทรีย์ : กรณีศึกษาที่ศูนย์วิจัยพืชสวนศรีสะเกษ ลงเผยแพร่ในวารสารวิทยาศาสตร์เกษตร http://www.crdc.kmutt.ac.th/Data%202010/J.%20CRDC4/CRDC%204/PDF/365-368.pdf
ศึกษาการผลิตแตงร้านอินทรีย์ : กรณีศึกษาที่แปลงเกษตรกรจังหวัดศรีสะเกษ ลงเผยแพร่ในวารสารวิทยาศาสตร์เกษตร http://www.crdc.kmutt.ac.th/Data%202010/J.%20CRDC4/CRDC%204/PDF/361-364.pdf
จิรภา ออสติน
นักวิชาการเกษตรชำนาญการ
ผู้เขียน
